Η Διφορούμενη Όψη της Γερμανικής Συντηρητικής Επανάστασης

Άρθρο του Luca Leonello Rimbotti.

Μετάφραση –σχόλια Ιωάννης Αυξεντίου.

 Η Συντηρητική Επανάσταση-φαινόμενο ουσιαστικά Γερμανικό, αν και όχι μόνον-ήταν μία δεξαμενή ιδεών, ένα εργαστήριο, στο οποίο δημιουργήθηκε ένα κράμα από όλα εκείνα τα ιδανικά που από τη μια πλευρά απέρριπταν τον διαφωτιστικό προοδευτισμό της δύσης, ενώ από την άλλη υποστήριζαν τον δυναμισμό μιας επανάστασης με μεγάλο στυλ: όχι με την έννοια της προόδου-εξέλιξης αλλά με την έννοια της επιστροφής, επιστροφή στην εθνική παράδοση, στην τάξη των φυσικών αξιών, στον ηρωισμό, στην κοινωνία των ανθρώπων, στην ιδέα ότι η ζωή είναι τραγική αλλά και υπέροχος αγώνας. 

 Μεταξύ του 1918 και του 1932, αυτά τα ιδανικά απέκτησαν δεκάδες υποστηρικτών υψηλού πνευματικού αναστήματος, κατά μήκος ενός πολύ πλατιού φάσματος ιδεολογικών παραλλαγών: από την μικρή μειοψηφία όσων έβλεπαν στον μπολσεβικισμό την ανατολή μιας νέας κοινοτικής αντίληψης, έως τη μεγάλη πλειοψηφία εκείνων που αντίθετα αγωνίζονταν για την ακραία εδραίωση του ευρωπαϊκού πεπρωμένου στην εποχή της μαζικής τεχνολογίας, διατηρώντας άθικτες, ή μάλλον επαναπροτείνοντας με επαναστατικό τρόπο τις παραδοσιακές αξίες που ήταν συνδεδεμένες με τις ρίζες του λαού: ταυτότητα, ιστορία, φυλή, γη-πατρίδα, πολιτισμός. Μεταξύ αυτών των τελευταίων, οι πιο σημαντικοί ήταν προσωπικότητες του μεγέθους του Carl Schmitt, Jünger, Moeller van den Bruck, Heidegger, Spengler, Thomas Mann, Sombart, Benn, Scheler, Klages, και πολλών άλλων. Σε αυτά τα χαοτικά Σόδομα που ήταν η δημοκρατία της Βαϊμάρης- όπου η κρίση του Ράιχ είχε αναγνωστεί ως η κρίση ολόκληρης της φιλελεύθερης Δύσης-όλοι αυτοί οι διανοούμενοι είχαν έναν κοινό παρονομαστή: να συμμετάσχουν στον αγώνα για να αντισταθούν στην κατάρρευση του Ευρωπαϊκού πολιτισμού, αποκαθιστώντας την παραδοσιακή τάξη πάνω σε σύγχρονες βάσεις, διαμέσου της επανάστασης. 

 Δυστυχώς, κανείς από αυτούς δεν υπήρξε ποτέ πολιτικός.Και λίγοι είχαν έστω πολιτική κουλτούρα. Αυτή η έλλειψη πολιτικής αίσθησης υπήρξε η αιτία για την οποία, στην σωστή στιγμή, συχνά η ιστορία δεν αναγνωρίζεται. Και μεταξύ των πιο φημισμένων, μόνον μερικοί κατάλαβαν ότι το πεπρωμένο δεν μπορεί πάντα να έχει το πρόσωπο που εμείς φανταστήκαμε στην ησυχία των γραφείων μας, αλλά ότι μερικές φορές εμφανίζεται ξαφνικά, μιλώντας την απλή και άγρια γλώσσα των γεγονότων. Έγραφαν για μια Γερμανία που θα ξανάβρισκε την δύναμη της, μιλούσαν για έναν τύπο ανθρώπου ηρωικού και θαρραλέου, που θα κυρίευε τον μηδενισμό της σύγχρονης εποχής • περιέγραφαν τον σύγχρονο ευρωπαϊκό πολιτισμό ως ένα από τα μεγαλύτερα κακά, την πρόοδο ως δαιμόνιο, τον καπιταλισμό ως μία λέπρα από τοκογλύφους, τον κομμουνισμό ως πρωτόγονο εφιάλτη… και επέστρεφαν στις ρίζες του Γερμανισμού, στις πηγές της ταυτότητας. Οπλισμένος με τον Νίτσε και με αρχαίους διονυσιακούς μύθους, υπήρχε ακόμη και κάποιος που ξανάναβε τις φωτιές εκείνων των αρχέγονων νυχτών στις οποίες είχε γεννηθεί ο Ευρωπαϊκός άνθρωπος… Και όμως, όταν όλα αυτά πήραν μορφή ζωής κάτω από τα παράθυρα τους, όταν οι μύθοι και οι επικλήσεις έλαβαν την μορφή ανθρώπων, ενός κόμματος, μιας φωνής, όταν ο «άνθρωπος από ατσάλι » που περιέγραφαν τα βιβλία κτυπούσε την πόρτα τους στις σχηματοποιημένες μορφές της πολιτικής, πολλά βλέμματα χαμήλωσαν, πολλά αυτιά άρχισαν να μην ακούν πια…Το παλιό σύνδρομο του ονειροπόλου, που δεν θέλει να ενοχλείται ούτε από το όνειρο του που παίρνει ζωή…Η Γερμανική συντηρητική επανάσταση εξέφρασε συχνά την τραγική μυωπία πολλών διαδόχων της εμπρός από την μορφοποίηση όχι λίγων από τις θεωρητικές κατασκευές τους. Δεν θέλησαν να αναγνωρίσουν τον ήχο της καμπάνας, της οποίας οι κτύποι έβγαιναν σε μεγάλο μέρος από τα ίδια τους τα βιβλία. Τότε, ξαφνικά όλα έγιναν πολύ «δημαγωγικά», πολύ «πληβειακά». Ο διανοούμενος θέλησε να αφήσει την συστράτευση, τον αληθινό αγώνα, σε όσους δέχτηκαν να βρωμίσουν τα χέρια τους με τα γεγονότα. Μερικά από τα ολισθήματα του εθνικοσοσιαλισμού μπορούν να αποδοθούν ιστορικά στην διστακτικότητα ιδεολόγων και διανοουμένων, που δεν συμμετείχαν στον ''αγώνα για τις αξίες»'' και που, αφού τις είχαν κηρύξει για πολύ καιρό, την στιγμή της δράσης απομονώθηκαν σε έναν μικρό κόσμο φτιαγμένο από μυθιστορήματα και θεωρίες. ''Εσωτερική εξορία'' ή μάλλον λιποταξία εμπρός από τα ίδια τους τα ιδανικά; 

Ωστόσο, ένας ορισμένος χώρος για κριτική έπρεπε να υπάρχει μέσα στο πλέγμα του καθεστώτος, αφού οι ιστορικοί αναφέρουν τους σκληρούς ιδεολογικούς αγώνες κατά την διάρκεια του τρίτου Ράιχ, τις αντιπαραθέσεις, τις διαφορετικές απόψεις: ο Rosenberg δεν είχε τις ίδιες θέσεις με τον Klages• ο Heidegger και ο Krieck ήταν πολιτικοί αντίπαλοι με πολύ διαφορετικές απόψεις. Ας πάρουμε τον Jünger. Ακόμη το 1932 είχε μιλήσει για την Κυριαρχία, για την Ιεραρχία των Μορφών, για την σοφία των προγόνων, για τον Πολεμιστή, για τον Ηρωικό Ρεαλισμό, για τον Πολιτικό Στρατιώτη… Να θυμίσουμε ότι ο Jünger στην δεκαετία του ’20 συνεργάστηκε, εκτός από τα πιο γνωστά περιοδικά του ριζοσπαστικού εθνικισμού, ακόμη και με τον Völkischer Beobachter, την εθνικοσοσιαλιστική εφημερίδα, και ότι το 1923 έστειλε στον Χίτλερ ένα αντίτυπο του βιβλίο του «Θύελλες από ατσάλι» με αφιέρωση…Υπό το φως των γεγονότων, ίσως ήλθε η στιγμή να θεωρήσουμε εκείνες τις διακηρύξεις μόνον ως καλές λογοτεχνικές ασκήσεις; Στην έξαρση του αληθινού αγώνα για την Κυριαρχία, κατά την διάρκεια των αποφασιστικών χρόνων του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου, βρίσκουμε τον Jünger όχι στα χαρακώματα όπου ήταν την εποχή της νεότητας του, αλλά στα τραπέζια των καφενείων του Παρισιού. Εκεί τον βλέπουμε να κοροϊδεύει τον Χίτλερ στο κρυφό ημερολόγιο του, που στις σελίδες του τον αποκαλούσε με το παρατσούκλι Knièbolo. Yπήρξαν όλα αυτά μια αποκρυφιστική κατάληξη ή φτωχοποίηση του ιδεολογικού του ταλέντου, το ιστορικό παράδειγμα υπεροπτικής αριστοκρατικής διαφωνίας ή παθητική εξάντληση ενός παλαιού θάρρους και μαχητικότητας; Και ένας Oswald Spengler; Επίσης και αυτός αφού είχε μιλήσει για την αναγέννηση του Γερμανισμού και τα επιτεύγματα της λευκής φυλής, μόλις όλα αυτά απέκτησαν την μορφή ενός κόμματος που φαινόταν ότι τα έπαιρνε στα σοβαρά, αντέδρασε με μία περιφρονητική αποστασιοποίηση. Και ο Gottfried Benn; αφού είχε υμνήσει το πεπρωμένο του ''ανώτερου ανθρώπου που δίνει τον τραγικό αγώνα'', αφού εκθείασε την ''καλή φυλή'' του Γερμανού που έχει το ''συναίσθημα της πατρώας γης'' όταν είδε ότι όλα αυτά γίνονται ένα κράτος, ένας νόμος, μία πολιτική, άφησε την πένα του να πέσει… Όμως η Συντηρητική Επανάσταση , στην πραγματικότητα, δεν υπήρξε μόνον αυτό.Υπήρξε και ο σοσιαλισμός του Moeller, ο αντι-οικονομισμός του Sombart, η εθνική και λαϊκή ιδέα του Heidegger, ο φιλόσοφος-χωρικός κοντά στα SA. Πράγματι, το μεγαλύτερο μέρος των μελών των διαφόρων επαναστατικών-συντηρητικών παρατάξεων κατέληξαν στο NSDAP( Εθνικοσοσιαλιστικό Γερμανικό Εργατικό Κόμμα), συμβάλλοντας όχι λίγο στην στερεοποίηση της πολιτικής του σκέψης και, σε ορισμένες περιπτώσεις, έγιναν διακεκριμένες προσωπικότητες: ο Alfred Baeumler, ο Ernst Krieck κλπ. 

 Κατά τον Ernst Nolte – τον μεγαλύτερο Γερμανό ιστορικό- η Συντηρητική Επανάσταση είχε την ευκαιρία να είναι περισσότερο μία επανάσταση παρά μία συντήρηση, μόνον διότι διασταυρώθηκε με την εθνικοσοσιαλιστική πολιτική οδό: ένα μαζικό κόμμα, μία σύγχρονη προπαγάνδα, έναν χαρισματικό αρχηγό σε θέση να στοχεύσει την εξουσία. Όλα αυτά που έλειπαν στους θεωρητικούς. 'Διερωτάται ο Ernst Nolte: "Δεν υπήρξε ο εθνικοσοσιαλισμός ως άρνηση της Γαλλικής Eπανάστασης και εκείνης της Μπολσεβο-κομμουνιστικής, μία αντεπανάσταση τόσο επαναστατική, όσο η Συντηρητική Επανάσταση δεν μπορεί ποτέ να είναι;" Εξάλλου, όπως υποστήριξε ο πιο έμπειρος μελετητής αυτών των θεμάτων, ο Armin Mohler, ''ο εθνικοσοσιαλισμός μένει πάντα μία απόπειρα πολιτικής πραγμάτωσης των πολιτιστικών υποσχέσεων της Συντηρητικής Επανάστασης.'' Η μετέπειτα προσπάθεια για την απαγκίστρωση της Συντηρητής Επανάστασης από το NSDAP είναι αντικειμενικά αντι-ιστορική: δοκιμάστε να αθροίσετε τα ιδεολογικά θέματα των διαφόρων εθνικό-λαϊκών κινημάτων της εποχής της Βαϊμάρης, και θα έχετε την εθνικοσοσιαλιστική ιδεολογία. 

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΜΕΤΑΦΡΑΣΤΗ 

 Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο Luca Leonello Rimbotti έκανε μία πολύ καλή παρουσίαση και ανάλυση του φαινόμενου που ονομάστηκε Γερμανική συντηρητική επανάσταση. Αν του καταλογίζουμε κάτι, είναι ότι δεν έλαβε υπόψη του όσο θα έπρεπε την αρχαία Ελληνική ρήση: «μέτρον άριστον»• με άλλα λόγια, η ερμηνεία του μας φάνηκε μονομερής, δηλαδή κλίνει πολύ υπέρ του NSDAP και πολύ αρνητικά έναντι των διανοουμένων και φιλοσόφων που εμψύχωσαν την κίνηση της Συντηρητικής Επανάστασης. Ο Luca Leonello Rimbotti κατηγορεί, ορισμένους από αυτούς, ότι δεν είχαν το πολιτικό ένστικτο να καταλάβουν τι διαδραματιζόταν εκείνη την περίοδο, άλλους ότι δείλιασαν να συμμετάσχουν ενεργά στα δρώμενα, και κάποιους ότι ήταν πολύ «εκλεκτικοί» και έτσι δεν αποδέχτηκαν ένα μαζικό λαϊκό κίνημα. Σίγουρα η κριτική του είναι σωστή για κάποιους από αυτούς, αλλά όχι για όλους. Για παράδειγμα, σε προσωπικότητες όπως ο Oswald Spengler ή ο Werner Sombart δεν μπορούν να τους αποδοθούν οι παραπάνω κατηγορίες. Αυτοί οι διανοούμενοι δεν είχαν κανένα πρόβλημα με τον εθνικοσοσιαλισμό και την επιστροφή στην παράδοση και στις ρίζες του γερμανικού έθνους. Το πρόβλημα τους ήταν αυτοί που ήθελαν να εκπροσωπήσουν αυτά τα ιδανικά. Εν ολίγοις, έτρεφαν πολλές αμφιβολίες πάνω στην ποιότητα, ψυχολογική, πνευματική, ανθρώπινη, των στελεχών και της ηγεσίας του NSDAP. Και μάλλον δεν έκαναν λάθος, αν κρίνουμε από τα αποτελέσματα στα οποία οδήγησαν οι λάθος επιλογές της ηγεσίας, οι εμμονές, ο υπέρμετρος εθνικισμός, αλλά και η προβληματική προσωπικότητα κάποιων εκ των στελεχών της ιεραρχίας, κάτι που φαίνεται ξεκάθαρα σε όποιον διαβάσει το ημερολόγιο του Paul J. Goebbels. Ξέρετε, σε αυτές τις περιπτώσεις, η φράση «ο διάβολος κρύβεται στις λεπτομέρειες», αποκτά ιδιαίτερη σημασία: δεν φτάνουν οι «γενικά σωστές προθέσεις», με τις γενικότητες σχεδόν πάντα οδηγούμαστε στα βάραθρα και στη καταστροφή. Πολλές φορές, εξαιτίας της απόγνωσης, της αναζήτησης ελπίδας, της ανάγκης για άμεσες πρακτικές λύσεις, ξεχνάμε μία όμορφη ελληνική λέξη γεμάτη από λεπτές έννοιες: Διάκριση. 

 Συγκρίνοντας το τότε με το σήμερα, αυτό που με λύπη μας διαπιστώνουμε, είναι ότι στην εποχή μας δεν υπάρχουν πραγματικοί διανοούμενοι και άνθρωποι του πνεύματος, δεν υπάρχει μία πηγή από την οποία να μπορεί να ξεπηδήσει ένα επαναστατικό πνευματικό και πολιτικό κίνημα, το οποίο να απλωθεί σαν ορμητικός ποταμός χαρίζοντας ελπίδα και πάθος στις καρδιές των ανθρώπων.

πηγή: ΘΕΟΔΟΤΟΣ