Παρήλθαν ενενήντα και πλέον χρόνια από τη δολοφονία του Ίωνα Δραγούμη. Το πνεύμα του όμως παραμένει ζωντανό αφού – λιγοστοί, είναι η αλήθεια - τον θυμούνται και τον τιμούν. 

Για να καταλάβουμε πληρέστερα τον Δραγούμη θα πρέπει, ύστερα από τα κύρια έργα του, να μελετήσουμε το ημερολόγιό του, να εγκύψουμε σ’ αυτήν τη μυθιστορική ζωή, για να αλιεύσουμε, πέρα από πατριωτικά τσιτάτα, τις έγνοιες, τα πάθη, τις αντινομίες και τα διλήμματα, τις ανθρώπινες στιγμές, τις ευαισθησίες και τις αδυναμίες, όλα εκείνα που συνθέτουν μία προσωπικότητα τόσο σημαντική σαν αυτή, όλα όσα αποτελούν μια ολόκληρη ζωή γεμάτη δράση, προσφορά και σκέψη. 

Θα πρέπει ακόμα - ακόμα να λάβουμε υπόψη μας και του Φρέντυ Γερμανού τη σκοπιά, για να γευτούμε την belle époque και τον Δραγούμη έναν δανδή, να πρωταγωνιστεί μέσα σ’ αυτή. Εξίσου βοηθητικές είναι και οι καταγραφές της Πηνελόπης Δέλτα, του μεγάλου του πλατωνικού έρωτα, που έμελλε να παραμείνει ανεκπλήρωτος. Κι όλα αυτά γιατί ο Ίωνας Δραγούμης δεν ήταν μόνο ένας σύντροφός μας, ένας εθνικιστής, δεν ήταν μόνο ένας σπουδαίος λογοτέχνης και διανοούμενος, παρά και ένας πολύτροπος άνθρωπος, άξιος να εκτιμηθεί μέχρι τα μύχιά του. 

Ο Δραγούμης – δεν πρέπει να πλανηθούμε ως προς αυτό- κυνήγησε τον θάνατο, τον ηρωικό θάνατο, τον θάνατο πέρα από τα συνήθη, όπως και οι περισσότεροι ευγενικοί άνθρωποι της εποχής του, και η ρομαντική μελαγχολία που τον συνόδευε σε όλη του τη ζωή και κυρίως μετά τον θάνατο του Περικλή Γιαννόπουλου, μαρτυρά ότι η δολοφονία του δεν ήταν αποκομμένη από την πεποίθηση για το τέλος που σκόπευε να έχει. 

Όσον αφορά το έργο του, συστηματοποίησε ό,τι ο Περικλής Γιαννόπουλος εξέφρασε με το θυμικό και οριοθέτησε τον ελληνικό εθνικισμό, τον κοινωνισμό και τον κοινοτισμό. Όλες αυτές τις ιδέες τις υπηρέτησε με τη χρήση της δημοτικής γλώσσας. Σημαντικό για τα εθνικά μας ζητήματα ήταν το έργο του ως διπλωμάτη. 

Εξάλλου, είναι παραστάτης της σημερινής εθνικιστικής νεολαίας, κατά το ότι, παρά την απέχθειά του για την ενεργό πολιτική, ιδιαίτερα κάτω από τις συνθήκες που λειτουργούσε πάντοτε στο ελλαδικό κράτος, βούτηξε ως το λαιμό μέσα στον βούρκο της, πιστεύοντας ακράδαντα ότι ακόμα κι αν τίποτα καλό δεν πρόκειται να προκύψει, είναι όμως χρέος και καθήκον αυτή η ίδια η δράση, η ενέργεια, ο αγώνας ως αυταξία. Αυτό είναι το επαναστατικό φρόνημα, αυτός είναι ο εθνικισμός και έρχεται σε αντίθεση με το πρότυπο του απολιτικού νέου που προπαγανδίζεται σήμερα. 

Κλείνοντας, ας θυμηθούμε από το ημερολόγιό του, περίπου ένα χρόνο πριν την δολοφονία του, σε τι έχει κατασταλάξει σχετικά με τον εθνικισμό και τον κοινωνισμο, ότι δηλαδή ο εθνικισμός, κατά τη διατύπωση του Αριστοτέλη Καλέντζη, χωρίς τον σοσιαλισμό είναι μονόπους, λειψός: 

“Αγαπώ πάρα πολύ τον άνθρωπο για να γίνω στενός σοσιαλιστής. Αγαπώ πάρα πολύ τον άνθρωπο για να γίνω στενός πατριώτης. Αγαπώ πάρα πολύ τον άνθρωπο για να νιώσω τον εαυτό μου άτομο. Από άνθρωπος μιας τάξης με ορισμένα συμφέροντα, γίνομαι σοσιαλιστής με την πλατιά έννοια, και θέλω μια καινούρια οικονομία της κοινωνίας μου και των άλλων κοινωνιών. Από στενός πατριώτης, γίνομαι εθνικιστής, με τη συνείδηση του έθνους μου και όλων των άλλων εθνών, γιατί οι διαφορές των εθνών πάντα θα υπάρχουν, και έχω τη συνείδησή τους και χαίρομαι που υπάρχουν αυτές οι διαφορές, που με τις αντιθέσεις τους, με τις αντιλήψεις τους, υψώνουν την ανθρώπινη συνείδηση και ενέργεια. Από άτομο γίνομαι άνθρωπος”. 

του Άγγελου Δημητρίου

πηγή: ΙΔΕΑΠΟΛΙΣ