Αρχαιότητα - Βυζάντιο - Νεώτερη Ελλάδα: Συνέχεια ή ασυνέχεια;

Νίκος Σβορώνος
(Συνέντευξη στο περιοδικό Σύγχρονα Θέματα, τεύχος 35-37, Δεκέμβριος 1988)

Θεωρώ την πολιτισμική συνέχεια του ελληνισμού ως ένα δυναμικό φαινόμενο με διαφορετικές φάσεις. Δεν πιστεύω βέβαια στη φυλετική συνέχεια. Δεν κάνω ζωολογία, κάνω ιστορία. Δεν ξέρω τι είναι ανθρωπολογικά η ελληνική φυλή ή ο ελληνικός λαός ή το ελληνικό έθνος. Είναι ανακατεμένα, όπως συμβαίνει με όλους τους ιστορικούς λαούς του κόσμου. Για το ότι υπάρχει, όμως, από παλιά, πολύ παλιά, ένας ελληνικός λαός που έχει συνείδηση της ενότητάς του και της διαφοράς από τους άλλους λαούς, και έχει συνείδηση της ιδιαιτερότητάς του και της πολιτισμικής του συνέχειας, δεν υπάρχει αμφιβολία...Και εδώ μπορώ να επαναλάβω, σύντομα και απλουστευτικά, ορισμένες προτάσεις που έχω διατυπώσει: Την ύπαρξη -έως την επικράτηση της ρωμαϊκής ιδέας, ύστερα από την κατάκτηση της Ρώμης και την επικράτηση του χριστιανισμού- ενός ελληνικού λαού, φυλετικά ανάμεικτου, όπως όλοι οι ιστορικοί λαοί, με κοινά πολιτισμικά χαρακτηριστικά και με συνείδηση της ενότητάς του και της συνέχειάς του. Τη βαθμιαία απομάκρυνσή του από το συνειδησιακό περιεχόμενο της ελληνικότητας, με την επικράτηση δυό πλατύτερων ιδεών, του χριστιανισμού και της ρωμαϊκότητας, που χαρακτηρίζουν την ιδεολογία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, ιδεολογία συνεκτική του βυζαντινού κράτους- πράγμα που δεν αποκλείει την ύπαρξη, συγχρόνως, και μιας ιδιαίτερης συνείδησης της ιδιαιτερότητας σε κάθε λαό, από αυτούς που αποτέλεσαν το πολυεθνικό αυτό πολιτικό και πολιτισμικό συγκρότημα. Τέλος, τη σταδιακή πολιτισμική επανασύνδεση του ελληνικού στοιχείου της αυτοκρατορίας με την ελληνική ιδέα και το παλιό ελληνικό του παρελθόν, όπως κατά τον 11ο αιώνα, και την κατάκτηση μιας καθαρά ελληνικής συνείδησης, που συντελείται κατά τα τελευταία χρόνια του Βυζαντίου, και καταλήγει με την διαμόρφωση του νέου ελληνικού έθνους, μέσα στην Τουρκοκρατία, και την διακήρυξη της βούλησής του να δημιουργήσει ανεξάρτητο ελληνικό κράτος με την ελληνική επανάσταση...Ο ελληνισμός βρέθηκε σε τέτοιες αντικειμενικές καταστάσεις, ώστε να είναι από τους λίγους λαούς οι οποίοι απόκτησαν εθνική συνείδηση ακριβώς μέσα σε ευρύτερα σύνολα και σε αντιπαράθεση με αυτά. Κυρίως σαν κατακτημένος λαός. Και το ότι διατήρησε τη γλώσσα του, την εθνική του συνείδηση, για μένα τούτο είναι αντιστασιακό φαινόμενο...Δεν θεωρώ αντίσταση απλώς και μόνο να πάρεις τα όπλα και να ανέβεις τα βουνά. Αυτό είναι εύκολο πράγμα, σχετικά εύκολο. Το πρόβλημα είναι να μείνεις αυτό που είσαι, και αυτό βέβαια συνδυάζεται με την πολιτισμική συνέχεια του ελληνισμού. Με το γεγονός ότι όταν κατακτήθηκε ο ελληνικός λαός, είτε από τους Ρωμαίους αρχικά είτε αργότερα από τους Τούρκους, είχε εθνική ενότητα και συνείδηση της ενότητας αυτής. Υπήρχε μια λαϊκή ενότητα με τη γλώσσα, με τα ήθη και τα έθιμα, και είχε συνείδηση της ταυτότητάς του αυτής, η οποία του επέτρεψε να αντισταθεί στην απορρόφηση από άλλους λαούς, οι οποίοι ήταν οι κατακτητές του.